ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΑΛΛΑΞΩ ΤΙΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΜΟΥ;

  

  Μπορεί να νομίζουμε ότι οι περισσότερες επιλογές που κάνουμε κάθε μέρα οφείλονται σε προσεκτική λήψη αποφάσεων, όμως η πραγματικότητα δεν είναι ακριβώς έτσι. Οι περισσότερες επιλογές είναι συνήθειες. Μια ερεύνα που δημοσιεύτηκε το 2006 από το αμερικανικό πανεπιστήμιο Ντιουκ κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το 40% των πράξεων μας που γίνονται καθημερινά είναι όχι πραγματικές αποφάσεις αλλά συνήθειες.

   Το συμπέρασμα αυτό δεν είναι βέβαια κάτι το όποιο έχει αξία αν δεν το αξιολογήσουμε στη σωστή του βάση. Δηλαδή κάθε συνήθεια από μονή της δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Όμως με το πέρασμα του χρόνου αποκτά ιδιαίτερη αξία καθώς για παράδειγμα το φαγητό που τρώμε, το πώς μιλάμε στους φίλους μας, το πώς συμπεριφερόμαστε στα παιδιά μας, το πώς δουλεύουμε, το πως οδηγάμε, αν ξοδεύουμε ή αν αποταμιεύουμε, αν καπνίζουμε και στην περίπτωση μας αν γυμναζόμαστε είναι τελικά παράγοντες βαρύνουσας σημασίας για τη ζωή μας. Αντιλαμβάνεται και ο πιο αδαής ότι μια απλή συνήθεια, που ως αυτή καθεαυτή δεν αξιολογείται ιδιαίτερα, μπορεί σε βάθος χρόνου να είναι καθοριστική για την οικογένεια μας, για την ευτυχία μας και εν τελεί για την υγεία μας.

   Στην περίπτωση μας, η οποία αφορά τη συνήθεια της αθλητικής δραστηριότητας στη ζωή του μέσου ανθρώπου, είναι περιττό να αναφερθεί ότι τα οφέλη της είναι τεράστια. Επίσης είναι περιττό να αναφερθεί ότι τα οφέλη έχουν άμεσο αντίκτυπο στο σημαντικότερο αγαθό που έχει ο άνθρωπος: την υγεία του. Κάποιοι από εσάς που διαβάζετε αυτό το άρθρο γυμνάζεστε και η γυμναστική είναι μια καθημερινή σας συνήθεια. Εσείς έχετε αντιληφτεί τα οφέλη της, αφού είναι στην καθημερινή σας ρουτίνα και δύσκολα θα την εγκαταλείψετε. Οι υπόλοιποι όμως; Τι γίνεται με τους ανθρώπους που δεν έχουν αυτή τη συνήθεια και κυρίως τι γίνεται με αυτούς που θέλουν να την αποκτήσουν γιατί ξέρουν ότι τα οφέλη της είναι πολύ σημαντικά για την υγεία τους και θέλουν να τα αποκομίσουν;

   Λοιπόν είναι πλέον και επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι οι συνήθειες μπορούν να αλλάξουν αν κατανοήσουμε πως λειτουργούν. Αρχικά όλοι αποφασίζουμε συνειδητά τι και πόσο θα τρώμε, αν θα πάμε στο γυμναστήριο, αν θα πάμε στο πάρκο για τζόκινγκ και πολλά άλλα πράγματα που θα κάνουμε. Μετά από κάποιο διάστημα όμως σταματάμε να κάνουμε την επιλογή και η συμπεριφορά μας γίνεται αυτόματη. Αυτή η διαδικασία είναι μια φυσική συνέπεια της νευρολογίας μας. Αν ο άνθρωπος κατανοήσει πως συμβαίνει μπορεί να αναδομήσει αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς με όποιον τρόπο θέλει. Η αλλαγή μιας συνήθειας δεν είναι πάντα εύκολη και απλή, ούτε γρήγορη, αλλά είναι εφικτή.

   Η διαδικασία αυτή λοιπόν, κατά την οποία ο ανθρώπινος εγκέφαλος μετατρέπει μια σειρά από πράξεις σε αυτόματη ρουτίνα, ονομάζεται σύμπτυξη ή ομαδοποίηση και αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του σχηματισμού συνηθειών. Οι συνήθειες εμφανίζονται επειδή ο εγκέφαλος αναζητεί συνεχώς τρόπους για να εξοικονομήσει προσπάθεια και ενέργεια. Φανταστείτε πόσο πολύ θα κουραζόταν το μυαλό σας, αν κάθε πρωί χρειαζόταν να σκεφτείτε που θα πρέπει να τοποθετήσετε το κλειδί του αυτοκίνητου, πώς θα εκκινήσετε τον κινητήρα, πώς να ελέγξετε από τους καθρέπτες, τί ταχύτητα να βάλετε και αλλά πολλά πράγματα που κάνετε στην καθημερινότητά σας. Επομένως, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, ότι αν αφήσουμε τον εγκέφαλο μας ανενόχλητο θα προσπαθήσει να μετατρέψει σχεδόν κάθε ρουτίνα σε συνήθεια επειδή οι συνήθειες επιτρέπουν στο μυαλό μας να ξεκουράζεται πιο συχνά.

   Αυτή η διεργασία μέσα στον εγκέφαλο μας εκτελείται με ένα κύκλο τριών βημάτων. Πρώτα εμφανίζεται ένα σήμα, ένα ερέθισμα δηλαδή που προτρέπει τον εγκέφαλο μας να μπει σε αυτόματη λειτουργία και ποια συνήθεια πρέπει να χρησιμοποιήσει. Μετά υπάρχει η ρουτίνα, η οποία μπορεί να είναι σωματική ή νοητική ή συναισθηματική και τέλος υπάρχει η ανταμοιβή, η οποία βοηθά τον εγκέφαλο μας να αποφασίσει αν αξίζει να θυμάται αυτό το συγκεκριμένο κύκλο στο μέλλον. Με το πέρασμα του χρόνου αυτός ο κύκλος: σήμα-ρουτίνα-ανταμοιβή συνδέεται τόσο πολύ μεταξύ του μέχρι το σημείο που εμφανίζεται μια ισχυρή αίσθηση προσδοκίας και λαχτάρας…μια συνήθεια γεννιέται.

   Η ανακάλυψη του κύκλου της συνήθειας είναι σημαντική επειδή αποκαλύπτει μια βασική αλήθεια: όταν εμφανίζεται μια συνήθεια ο εγκέφαλος παύει να συμμετέχει πλήρως στη λήψη αποφάσεων, σταματά να λειτουργεί εντατικά και εστιάζεται σε αλλά πράγματα. Συνεπώς αν δεν αντισταθούμε συνειδητά σε μια συνήθεια και δεν βρούμε νέες ρουτίνες το πρότυπο συμπεριφοράς θα εκτελεστεί αυτόματα. Αν όμως αναλύσουμε μια συνήθεια στα συστατικά της μέρη μπορούμε να κάνουμε παρεμβάσεις στη λειτουργία της.

   Οι συνήθειες δεν εξαφανίζονται ποτέ εντελώς. Είναι κωδικοποιημένες στις δομές του εγκεφάλου μας και αυτό είναι ένα τεράστιο πλεονέκτημα για μας. Φανταστείτε να χρειαζόταν να ξαναμάθουμε οδήγηση κάθε φορά που θα επιστρέφαμε από τις διακοπές μας. Το βασικό πρόβλημα είναι άλλο όμως: ο εγκέφαλος μας δεν μπορεί να διαχωρίσει τις καλές από τις κακές συνήθειες. Έτσι μια κακή συνήθεια καραδοκεί πάντα μέσα μας περιμένοντας το κατάλληλο σήμα και την ανταμοιβή. Με αυτό τον τρόπο εξηγείται γιατί είναι δύσκολο να αποκτήσουμε τη συνήθεια να γυμναζόμαστε ή να τρώμε σωστά και υγιεινά. Γιατί αν έχουμε αποκτήσει τη συνήθεια να καθόμαστε στο καναπέ και να βλέπουμε τηλεόραση ή να τρώμε ανθυγιεινά αυτά τα πρότυπα παραμένουν για πάντα στον εγκέφαλο μας.

   Με τον ίδιο κανόνα όμως, αν μάθουμε να δημιουργούμε νέες νευρολογικές ρουτίνες, ρουτίνες δηλαδή που υπερνικούν αυτές τις συμπεριφορές, αν αναλάβουμε με λίγα λόγια δηλαδή, τον κύκλο της συνήθειας μπορούμε να απωθήσουμε αυτές τις κακές συμπεριφορές στο παρασκήνιο. Άλλωστε όταν κάποιος δημιουργεί ένα νέο πρότυπο συμπεριφοράς, μελέτες έχουν δείξει ότι το να κάνει γυμναστική και να αγνοήσει ένα γλυκό γίνεται εξίσου αυτόματο με οποιαδήποτε άλλη συνήθεια.

Ριτζάκης Γιώργος

Καθηγητής Φυσικής Αγωγής

Προπονητής ποδοσφαίρου

Υπεύθυνος προγραμμάτων ενδυνάμωσης γυμναστηρίου “Palmos”